Leideanna _

Tá faisnéis ag teacht chugainn as gach áit agus bíonn sé deacair anois agus arís a bheaichte nó a iontaofa agus atá an fhaisnéis sin.
Bain úsáid as an modh oibre – STOP / SMAOINIGH / SEICEÁIL le cuidiú leat teacht ar fhaisnéis chruinn iontaofa.

Stop

Léigh níos mó ná na ceannlínte.

Tá ceannlínte scríofa ar bhealach chun d’aird a tharraingt ach ní thugtar an scéal ar fad iontu, agus ní féidir sin a dhéanamh i bpostáil ghearr ar na meáin shóisialta ach an oiread. Má shíleann tú nach bhfuil sé fíor, tá seans ann go bhfuil an ceart agat.

Stop

Ná glac leis go bhfuil an scéal ar fad á chur in iúl i bpictiúr ná i ngrianghraf.

Ní léargas ceart a bhíonn i bpictiúr i gcónaí. Tá sé an-éasca an tuairim mhícheart a bheith agat i ndiaidh duit féachaint ar phictiúr a bhfuil athrú nó fóta-eagarthóireacht déanta air, nó ar phictiúr a bhfuiltear á úsáid sa chomhthéacs mícheart fiú. Is féidir leat cuardach a dhéanamh ar ghrianghraf nó ar íomhá chun an áit as ar tháinig siad a dhearbhú. Is féidir uirlisí mar Google Reverse Image Search a úsáid chun cuidiú leat íomhánna a dhearbhú.

Stop

Ní hionann íomhá mhearscaipthe nó íomhá a bheith ag treochtáil agus íomhá atá beacht.

Is féidir le bréagaisnéis a bheith curtha ar bhealach chun freagra sochorraithe a fháil ó dhaoine agus go spreagfadh sin iad leis an bhfaisnéis a roinnt nó le ‘is maith liom’ a thabhairt go tapa fad is atá uafás, bís, díchreideamh agus araile ar na daoine sin. Tá sé an-éasca faisnéis a roinnt go tapa le grúpaí móra daoine mar gheall ar na meáin shóisialta agus feidhmchláir teachtaireachtaí.

Smaoinigh

go cúramach ar an bhfaisnéis agus céard dó a bhfuil sí.

Cuirtear faisnéis i dtoll a chéile chun:
muid a chur ar an eolas faoi rud éigin (nuacht),
chun siamsaíocht a chur ar fáil dúinn (aoir, stiallchartúin, físeáin bharrúla),
muid a mhealladh (fógraíocht)
Féach ar stíl, tuin agus ar fhoinse na faisnéise chun cuidiú leat a aithint an féidir brath uirthi nó a bheaichte agus atá sí a mheas.

Smaoinigh

ar do chlaontacht féin

Fiafraigh díot féin – an gcuireann an fhaisnéis dúshlán romhat nó an bhfuil sí ag teacht le do chuid tuairimí féin? Is mó seans atá ann go gcreidimid faisnéis atá ag teacht leis na tuairimí atá againn féin – fiú má tá sí beagán amhrasach.
Is féidir le foirmlí mar algartaim cuntas a choinneáil ar an méid atá á léamh, á fhéachaint agus á chloisteáil agat ar líne agus moltaí a thabhairt duit bunaithe ar nithe a roghnaigh tú roimhe sin. Mar sin, d’fhéadfadh an fhaisnéis a chuirtear faoi do bhráid a bheith fíorphearsanta agus ní gá gur léargas é sin ar thuairimí ná ar bharúlacha níos forleithne.

Smaoinigh.

Féach an bhfuil tuairisciú á dhéanamh ar an bhfaisnéis in aon áit eile

Mura bhfuil tú ábalta teacht ar an bhfaisnéis in aon áit eile d’fhéadfadh sí a bheith míchruinn, nach féidir brath uirthi nó gur seanfhaisnéis atá inti. Is fíor é sin go mór mór más rud é go bhfuil an fhaisnéis sin tráthúil nó go mór i mbéal an phobail.

Seiceáil

Seiceáil.

Féach an bhfuil an fhaisnéis á tuairisciú aon áit eile.

Mura bhfuil tú in ann an fhaisnéis chéanna a fháil in aon áit eile, d’fhéadfadh sé tarlú go bhfuil sí míchruinn, neamhiontaofa nó as dáta. Tá sé seo fíor go háirithe má tá an chuma ar an scéal go bhfuil an t-eolas an-ábhartha nó go dtarraingeoidh sé níos mó cainte.

Seiceáil.

Féach go cúramach ar sheoladh an láithreáin

Ó am go ham faightear bréagaisnéis ar láithreáin ghréasáin a bhfuil seoladh láithreáin (URL) acu atá an-chosúil le láithreán nuachta nó láithreán meán mór le rá. D’fhéadfadh sé nach bhfuil ann ach go bhfuil athrú beag déanta ar an URL. Má tá amhras ort, téigh chuig an láithreán ceart agus déan comparáid idir an dá URL.
Sa chás gur ar láithreán gréasáin nach n-aithníonn tú atá an fhaisnéis, cuardaigh an chuid ‘maidir linne’ den láithreán ina ndéantar cur síos ar an dream atá i mbun an láithreáin gréasáin agus faigh amach an t-údar go mbeadh faisnéis mar sin á foilsiú acu.

Seiceáil.

Féach ar na mionsonraí, an bhfuil siad cruinn?

An bhfuil ciall leis na dátaí a luaitear? An bhfuiltear ag tagairt do shaineolaithe nach bhfuil ainmnithe? An bhfuil na naisc chuig foinsí an údair soiléir? Is iondúil go mbíonn faisnéis ó fhoinsí ar féidir brath orthu scríofa go maith. Mar sin, coinnigh súil amach do bhotúin agus d’abairtí aisteacha.

Seiceáil.

Cuir ceist ar shaineolaí

Faigh tuairim eile. Is iomaí seirbhís saor in aisce atá ann chun fíricí a dhearbhú. I measc na bhfoinsí Éireannacha atá ann chun fíricí a dhearbhú tá theJournal.ie agus International Fact checking Network. Nó ceistigh ár saineolaithe ‘Bíodh Tuiscint agat ar na Meáin’!

níos mó

Bí suas chun dáta

Bréagaisnéis a Bhréagnú

Ar smaoinigh tú riamh conas a dhéanann seiceálaithe fíricí cinntí maidir le cad atá fíor agus cad atá bréagach?

Is é FactCheck ón Journal.ie an t-aon sínitheoir dearbhaithe Éireannach leis an gCód Idirnáisiúnta um Phrionsabail maidir le Seiceáil Fíricí, le gealltanais i dtaca le neamhpháirtíocht, cothroime agus trédhearcacht

Éist le Foireann FactCheck The Journal agus iad ag míniú conas a dhéanann siad cinntí.

Éist leis The Journal

Disinfo Digest Achoimre a thabhairt ar Bhréagaisnéis

Bíonn an Dr Ricardo Castellini Da Silva ar fáil chun comhairle a thabhairt maidir le foghlaim conas faisnéis chruinn iontaofa a aithint.

Cuir ceist ar Shaineolaí